Raz jeszcze o tym, że nauka nie jest wrogiem koszykówki

Nie sądziłem, że kiedykolwiek na blogu koszykarskim będę miał możliwość, by wspomnieć Ludwika Flecka. To postać z mojej przeszłości. Z czasów, gdy – jak mówi Charles Barkley – w szkole średniej (a nawet później) nie mogłem zdobyć żadnej dziewczyny. W zamian miałem Ludwika Flecka, o którym nigdy nie mówiło się w Polsce zbyt dużo, bo nikt nigdy nie był pewny, czy wypada dobrze mówić o kimś żydowskiego pochodzenia. Szczególnie w czasach, gdy nie rozumiano jeszcze, co chciał przekazać.

Ludwik Fleck nie grał w koszykówkę. Był lekarzem i mikrobiologiem. Ważnym tematem w jego badaniach był syfilis, lecz na szczęście nie z tego powodu go tutaj wspominam. Jego badania na tym gruncie sprawiły, że zaczął zastanawiać się nad tym, w jaki sposób powstaje i rozwija się fakt naukowy. Co sprawia, że nagle akceptujemy “nową prawdę” o świecie, pomimo tego, że przez tyle czasu, wierzyliśmy w coś zupełnie innego?

Optymiści odpowiedzą, że to przecież oczywiste. Nowe odkrycie jest naturalnie lepsze od tego, co wiedzieliśmy wcześniej i obiektywne dowody z miejsca przekonują wszystkich do zmiany poglądów. Fleck zauważył, że mylimy się myśląc w ten sposób. Przede wszystkim dlatego, że na nasze przekonania wpływ ma styl myślenia, w jakim zostaliśmy wychowani i “kolektyw myślowy” w jakim funkcjonujemy. Jednym słowem: społeczeństwo. Co za tym idzie akceptacja nowych faktów i zmiana myślenia w żadnym wypadku nie jest łatwym zadaniem.

To była rewolucyjna myśl i choć początkowo nie zrobiła kariery to na jej kanwie kilkadziesiąt lat później Thomas Kuhn stworzył swoje słynny “Struktury rewolucji naukowych”.

Dlaczego o tym piszę? Otóż Fleck opisał kilka sposobów, w jaki “kolektyw myślowy” stawia opór nowym ideom:

1. Dla członków kolektywu myślowego pewne fakty są nie do pomyślenia, nie do wyobrażenia, zatem nie poszukują ich oni. Jakże by mieli poszukiwać faktów sprzecznych ze stylem myślowym, skoro styl zmusza ich do myślenia o faktach takich, jakie w jego świetle mogą istnieć?

2. Kiedy napotykają fakty, które ujęte z innego punktu widzenia mogłyby podważyć ich system, często ich nie zauważają.

3. Jeśli naukowcy z jakiegoś powodu zauważają kłopotliwe fakty, to traktują je jako nieistotne, np. jako efekty przypadkowych zaburzeń.

4. Jeśli nawet uzna się obecność kłopotliwych faktów, to czyni się ogromne wysiłki, aby jakoś je uzgodnić z własnym stylem myślowym.

5. Dochodzi do dostrzegania i opisywania czegoś tam, gdzie niczego nie ma, ale co być powinno zgodnie z panującym poglądem.

Nie mogę przestać myśleć o tym słuchając dyskusji na temat podejścia analitycznego do koszykówki, która została rozpętana po ignoranckich wypowiedziach Charlesa Barkleya.

To tylko koszykówka, ale nawet tutaj na żywo możemy oglądać, jak wygląda ten proces. W ciągu ostatnich 20 lat podejście analityczne do koszykarskich statystyk zaczęło przebijać się do świadomości menadżerów i trenerów (a nawet zawodników) klubów NBA i oczywiście musiało napotkać na opór społeczności. Początkowo było po prostu ignorowane. Teraz jego zdobycze nie mogą pozostać niezauważone nawet przez najbardziej zatwardziałych przedstawicieli starej szkoły, więc próbuje się je umniejszać a zasługi wciąż przypisywać tradycyjnej wiedzy o koszykówce.

Dlatego wciąż słyszymy o tym, że podejście analityczne nie wnosi niczego nowego, bo przecież “już to wiedzieliśmy, bo przecież oglądamy mecze”. Tymczasem potrzeba było kilkudziesięciu lat, by sztaby trenerskie zrozumiały tak oczywistą rzecz, że 3 punkty to więcej niż 2 punkty.

Problem polega na tym, że starsze pokolenie w NBA wciąż nie potrafi zrozumieć, że podejście analityczne nie ma na celu odkrycia koszykówki na nowo. Jedyne czego chcą dokonać analitycy, to lepsze zrozumienie gry, by w bardziej efektywny sposób oceniać przydatność i tendencje zawodników i znaleźć optymalne rozwiązania dla danych sytuacji na parkiecie.

Analitycy robią dokładnie to samo, co przez dziesiątki lat historii NBA robili trenerzy i menadżerowie klubów. Próbują znaleźć sposób, by zwiększyć szansę na zwycięstwo swojej drużyny. Różnica polega na tym, że mają narzędzia, by robić to lepiej.

Niestety ludzie tacy jak Charles Barkley i – jeszcze bardziej niestety – olbrzymia grupa kibiców, ma jakąś dziwaczną wizję, w której ludzie w okularach, którzy nigdy nie widzieli meczu koszykówki chcą zmienić ten sport nie do poznania. Ta grupa musi mieć tę wizję, ponieważ tak naprawdę nie broni koszykówki, a wartości, w których została wychowana.

Wartości te to doświadczenie i test oka.

Niestety ten styl myślowy zmusza ich do ignorowania tego, że analitycy również wyznają te wartości. Po prostu dodają do nich nich kolejne narzędzie – naukę. Naukę, której wartość Barkley i reszta po prostu ignorują i nie chcą widzieć nawet, gdy błyszczy tuż przed ich oczami. Dlatego właśnie szanowany ekspert koszykarskich Charles Barkley pyta ironicznie, gdzie są te niby analizy u poprzednich mistrzów NBA, kiedy…

…w czasie zakończonej właśnie dorocznie konferencji MIT Sloan Sports Analytics San Antonio Spurs otrzymali nagrodę dla najlepszego analitycznego zespołu w sporcie zawodowym, a R.C. Budford został uhonorowany podobnym wyróżnieniem za całokształt swojej pracy na tym polu.

Konferencja ta odbyła się już po raz dziewiąty i jej obecny kształt również potwierdza, że proces akceptowania podejścia analitycznego w koszykówce zaszedł już bardzo daleko. Jak w swojej relacji na łamach Sports Illustrated napisał Matt Dollinger:

Nate Silver, założyciel FiveThirtyEight i pionier analityki, przyznał w czasie kończącego konferencję panelu w sobotę, że wydarzenie nie jest już tak pełne szczerości jak 5-6 lat temu.

“Nie mówi się już o wielu interesujących badaniach” – powiedział.

Nie jest to krytyka, co bardziej słodko-gorzkie uznanie. To właśnie dzieje się, gdy coś, co wcześniej było przeoczane, wchodzi do głównego nurtu. Pomyślcie o niezależnym zespole, którego słuchaliście, zanim nie stał się sławny. Albo o programie telewizyjnym, który oglądaliście, zanim nagrano kilka sezonów zbyt dużo. Albo o niedocenianym zespole, któremu kibicowaliście, zanim inni zaczęli go zauważać. To właśnie dzieje się, gdy większość zaczyna dostrzegać coś specjalnego w mniejszości.

Konferencja przestała być już miejscem, gdzie pasjonaci próbowali znaleźć sportowy kamień filozoficzny. W zamian stała się medialnym wydarzeniem pełnym “wielkich” nazwisk, gdzie większą furorę robią zabawne anegdoty niż prawdziwie przełomowe analizy. To dowodzi, że podejście analityczne przestało mieć już twarz Jonah Hilla.

Ważnym tematem w tym roku – i zakładam, że przyczyniły się do tego wypowiedzi Barkleya i innych “przeciwników” analityki, była definicja samego zakresu zagadnień, którymi mogą zajmować się analityce. Jak napisano w relacji na FiveThirtyEight:

Asystent menadżera Boston Celtics Mike Zarren podjął interesującą kwestię na temat tego, co kwalifikuje się jako analityka w naszych czasach. “Czy to jest analityka, jeśli wiem, jak dobrze zawodnik spał zeszłej nocy?”. Zakres dyskutowanych tematów – kontuzje, biometryki, tempo, tradycyjne pozycje, odpoczynek, bodźce, decyzje rzutowe, chemia w zespole – pokazuje, jak szerokie spektrum tematów znajduje się pod parasolem koszykarskiej analityki. W jakikolwiek sposób jednak definiuje się tę dziedzinę, zawsze służy temu samemu panu: talentowi. Shane Battier, sztandarowa postać wykorzystania idei analitycznych na poziomie zawodnika, doskonale podsumował ich misję: “Chodzi o stworzenie przestrzeni, w której talent może wykonywać swoje zadanie”.

Battier, który odgrywa rolę łącznika pomiędzy światem spoconych kolesi biegających po parkiecie i zatęchłymi pomieszczeniami, gdzie ktoś po nocach próbuje znaleźć odpowiedzi w szeregu cyfr nie opowiedział oczywiście niczego przełomowego, ale na bardzo podstawowym poziomie stwierdził, że – tak – podejście analityczne pomogło jego karierze. Battier miał też najważniejszy w mojej opinii cytat weekendu:

Podejście analityczne to narzędzie. Takie samo jak rzut z wyskoku czy trening siłowy.