Niewidzialny Matrix

Ponad 17 tysięcy punktów. Ponad 10 tysięcy zbiórek. Ponad 1500 przechwytów. Ponad 1000 bloków.

W historii NBA jedynie 4 różnych graczy osiągnęło ten pułap. Trzech z nich będziemy pamiętać zawsze.

Hakeem Olajuwon

Karl Malone

Kevin Garnett

Czwarty z nich miał… pecha?

Być może trafił do ligi o kilka lat zbyt wcześnie. Gdyby urodził się 10 lat później i najlepsze lata kariery spędził w lidze zakochanej w small ballu i wszechstronnych skrzydłowych wyprowadzających kontrataki, rzucających za trzy i potrafiących bronić wszystkie pozycje na parkiecie, mógłby być jedną z największych jej gwiazd.

I być może powinien czuć ukłucie żalu za każdym razem, gdy słyszy o tym, jak dobrzy są Draymond Green i jemu podobni. Lub gdy role playerzy i defensywni specjaliści odbierają nagrody MVP. Spóźnił się bowiem na czasy, gdy doceniani zostają “niedoceniani” gracze.

Shawn Marion w ciągu swojej 16-letniej kariery tylko 4 razy zagrał w Meczu Gwiazd. 2 razy trafił do trzeciej piątki NBA. Ani razu nie znalazło się dla niego miejsce w piątkach najlepszych obrońców. I to najprawdopodobniej wystarczy, by nie trafił nigdy do Galerii Sław. Jego kariera była bowiem równie nietypowa, co jego atletyzm.

Swoje najlepsze lata spędził w przeciętnych Suns początku stulecia i za plecami Steve’a Nasha i Amar’e Stoudemire’a w ich późniejszej wersji. Burzliwe rozstanie z Phoenix przypłacił straconymi sezonami w Miami i Toronto. Wreszcie, by zdobyć mistrzostwo, poświęcił w Dallas swoje indywidualne ambicje.

Czy naprawdę był gwiazdą NBA? Czy może po prostu najlepszym graczem zadaniowym swojej epoki? Z jednej strony uchodził za najbardziej atletycznego gracza w lidze i w Suns Mike’a D’Antoniego nikt nie był opłacany lepiej. Z drugiej strony to Steve Nash i Amar’e Stoudemire zbierali uznanie ze strony mediów i kibiców. Z jednej strony jego statystyki stawiały go w rzędzie z najlepszymi swoich czasów. Z drugiej strony trenerzy właściwie nigdy nie rozpisywali dla niego zagrywek i to nie do niego trafiała piłka w najważniejszych momentach. Z jednej strony nazywano go The Matrix. Z drugiej strony nazywano go niewidzialnym człowiekiem.

“Niewidzialny człowiek”. Dokładnie w ten sposób Chris Palmer zatytułował swój duży materiał na łamach Magazynu ESPN w 2007 roku:

Marion chce jedynie, by go dostrzeżono. Jego niewidzialność nigdy nie była bardziej wyraźna niż meczu przeciwko Mavericks 14 marca, który Suns wygrali po dwóch dogrywkach 129-127. Na 8 sekund przed końcem regulaminowego czasu gry Steve Nash oddał trójkę z środka, która mogła doprowadzić do remisu, ale rzut był zbyt silny i piłka wydawała się zmierzać w kierunku rąk Grega Bucknera z Dallas. W jednej chwili jednak człowiek, którego nazywają The Matrix pojawił się, żeby zgarnąć pikę i oddać ją do dwukrotnego MVP, który trafił z łokcia. Komentatorzy zachwycali się, że Nash zyskał właśnie przewagę nad Nowitzkim w wyścigu po nagrodę MVP. Nikt nie wspominał zagrania Mariona, które uratowało spotkanie.

Takie momenty sprawiają, że Marion zaczyna się zastanawiać, gdzie jest miłość? Jego CV z pewnością daje mu do tego prawo. 18,6 punktu na mecz i 4 Mecze Gwiazd w 8 sezonów. W tym roku zaś Marion jest jedynym graczem w top 20 w zbiórkach (10,0), skuteczności z gry (52,5%), przechwytach (2,0), blokach (1,6), double-doubles (35) i minutach (37,9). “Steve Nash jest MVP tej ligi”, mówi Marion, “ale wielu ludzi twierdzi, że to ja jestem MVP tej drużyny”.

“Niewidzialność”. To dziwne słowo w kontekście kogoś, kogo nazywają The Matrix. Ale nie był to jedynie wymysł jednego dziennikarza. Liz Robbins już rok wcześniej w New York Times pytała “dlaczego ten człowiek nie jest bardziej sławny?”

Marion był kluczową postacią w wyścigu Suns po zwycięstwo w dywizji po raz drugi z rzędu. Pod nieobecność kontuzjowanego Amar’e Stoudemire’a liderował Phoenix ze średnimi 21,5 punktu i 11,9 zbiórki i często bronił najlepszych graczy rywali.

Dlatego jest zaskoczony tym, że nie jest większym graczem na krajowej scenie reklamowej. Chciałby, by wzięto go pod uwagę w głosowaniu na najlepszego obrońcę sezonu czy nawet MVP, ale zamiast tego czuje się piątym kołem u wozu w zespole za plecami Nasha i Stoudemire’a.

“Jak każdy chcę po prostu być doceniony”, Marion mówił w czasie jednego z niedawnych wywiadów w Phoenix. “A cały czas słychać tylko Steve to, Amar’e tamto. Niczego im nie odbieram. To moi koledzy z drużyny. Szanuję ich i kocham na śmierć, ale ja robiłem to, co robię, zanim tu przyjechali.

Bycie niedocenianym stało się motywem przewodnim jego kariery, nie tylko dlatego że dobrze sprzedawało się w mediach. Przede wszystkim on sam wspominał o tym przy każdej sposobności. W swojej książce “:07 Seconds or Less: My Season on the Bench with the Runnin’ and Gunnin’ Phoenix Suns” Jack McCallum powracał do tego motywu właściwie w każdym fragmencie poświęconym Marionowi:

Marion widzi się, jako równie ważny element Suns co Nash. Również ludzie wokół niego, szczególnie jego agent Dan Fegan, patrzą na niego w podobny sposób. W czasie sezonu regularnego Fegan lobbował u Mike’a D’Antoniego, żeby ten wymieniał Mariona jako kandydata do nagrody MVP w każdej rozmowie z mediami. D’Antoni robił to przez kilka tygodni.

(…)

Z drugiej strony Marion żyje w wiecznym lęku przed tym, że jest niezauważany, nieszanowany, ignorowany, obrażany, nękany, alienowany i traktowany jak ktoś gorszy.

(…)

Ten niepokój od czasu do czasu odbiera mu radość. Jest naprawdę dobrą osobą i powinien umieć cieszyć się z gry i swojego życia trochę bardziej niż to robi.

Jego brak poczucia wartości był już ponoć takim problemem, że prowadził do absurdalnych sytuacji. Tak, jak wtedy, gdy w czterech kolejnych meczach zdobywał minimum 30 punktów i 15 zbiórek. W następnym spotkaniu Mike D’Antoni ściągnął go z boiska w czwartej kwarcie przy bezpiecznej przewadze Suns, nie będąc świadomym, że żaden inny gracz w historii drużyny nie zaliczył pięciu spotkań z rzędu z takimi wynikami. Kiedy powiedziano mu o tym… wprowadził Mariona na parkiet w garbage time tylko po to, by dać mu szansę na historyczny wyczyn. Tak bardzo nie chciał, by Shawn mógł po raz kolejny poczuć, że cały świat jest przeciwko niemu.

I był w tym olbrzymi paradoks, bo zgodnie z wszelkimi źródłami jego narzekania na swoją rolę nigdy nie odbiły się na tym, w jaki sposób go postrzegano. A był jednym z tych “dobrych” ludzi NBA. Wzorem zachowania, sympatycznym kolegą i profesjonalistą. Jak pisał Palmer:

Nie zrozumcie go źle. Marion nie próbuje zabrać niczego Nashowi lub zacząć bójki. Ich symbiotyczna relacja pełna jest szacunku i zdrowego uwielbienia. Wciąż jednak chciałby, abyście trochę mu posłodzili. “Chcę, żeby mnie rozpoznawano”, mówi Marion, który w głosowaniu do Meczu Gwiazd otrzymał mniej głosów niż Shane Battier. “Czuję, że zrobiłem wystarczająco dużo, by tak się stało, ale z jakiegoś powodu to się nie wydarzyło”.

Z jakiego powodu się nie wydarzyło? Jedyną rzeczą na parkiecie, której Marion nie potrafił robić na dobrym poziomie było kreowanie kolegów. Poza tym zaliczał elitarne osiągnięcia właściwie w każdym aspekcie koszykarskiego rzemiosła. Punktował, zbierał, przechwytywał, blokował i – pomimo swojego dziwacznego rzutu – trafiał z dystansu.

W trakcie swojej kariery Marion trafił 791 rzutów za trzy punkty przy skuteczności 33%. Takiej samej jak Kobe Bryant. Lepszej niż Michael Jordan. W swoich najlepszych sezonach zamieniał na punkty 39% swoich rzutów z dystansu. Nie miało wielkiego znaczenia to, że jego rzut kończył się gdzieś w okolicy podbródka, czy jak mówili eksperci miał jedynie “pół rzutu”. Marion przez całą swoją karierę uparcie odmawiał wszystkim, którzy sugerowali mu zmianę techniki i konsekwentnie tłumaczył jeszcze w czerwcu tego roku:

Wiecie, co jest zabawne? To, że mówiono więcej o tym, jak rzucam, niż o tym, co robię na parkiecie. Nikt w tej lidze nie rzuca w ten sam sposób, więc dlaczego robiono z tego najważniejszą rzecz, gdy mówiono o tym, co robię? Widziałem graczy z idealną techniką, którzy nie potrafili trafić w tablicę. Nie rzucam inaczej niż ktokolwiek inny.

Wciąż dla wielu ekspertów był to problem. Danny Ainge, który był jego pierwszym trenerem w NBA, mówił:

Jeśli rzucałby jak Dell Curry, mielibyśmy do czynienia z Michaelem Jordanem.

I może to był największy z grzechów Shawna Mariona? Zamiast robić wszystko, co w jego mocy, by być jeszcze lepszym, narzekał na to, że nikt nie zauważa, jak dobrym jest koszykarzem. I może to był największy z grzechów tych, którzy go oceniali? Zamiast widzieć, jak dobrym jest koszykarzem, skupiali się na tym, że mógł być jeszcze lepszy.

I oczywiście 33% zza łuku i 81% z linii w karierze to liczby, które tłumaczą niechęć Mariona do zmian, ale jak mówił ekspert od rzutu David Thorpe, te wyniki mogły być dużo lepsze:

On po prostu uderzył w sufit dużo niżej niż mógłby, gdyby tylko nauczył się poprawnie rzucać. Ludzie powiedzą: “Cóż, to przecież działało”. Ja powiem: “Nie bardzo”.

Ten rzut był najważniejszym powodem, przez który trenerzy nie widzieli nigdy w Marionie prawdziwej opcji w ataku. A może była to jedynie wymówka. Rzecz w tym, że Marion nie potrzebował zagrywek. Punkty zdobywał w kontratakach, z dobitek, po ścięciach, po lobach i z przypadkowych akcji. I kto wie, czy nie był w tym najlepszy w historii.

W swoim drugim sezonie w Suns zaczął narzekać Scottowi Skilesowi, że zespół nie gra akcji dla niego. Skiles zaproponował mu specyficzny układ:

“Jutro będę rozpisywał dla ciebie akcje. Kolejnej nocy nie będę tego robił. Potem powiesz mi, co o tym myślisz”. Marion zgodził się na to. W pierwszym meczu Suns przegrali czternastoma punktami, a Marion skończył z solidną linijką: 17 punktów i 8 zbiórek. Dwie noce później, bez żadnych akcji granych na niego, Marion zdobył 24 punkty i 17 zbiórek. Następnego dnia przyszedł do Skilesa i powiedział: “Rozumiem. Nie mam już problemu”.

Nie zmieniło to faktu, że w latach świetności Suns prowadzonych już przez Mike’a D’Antoniego, Marion wciąż przypominał o tym, jak bardzo ograniczona jest jego rola w ataku:

Wielu ludzi nie rozumie, jak działa NBA. Patrzą na Suns jak na biegający zespół i nie zdają sobie sprawy z tego, że często gramy tylko dwoma zawodnikami. Wszystko, co robimy zaczyna się od pick and rolli Steve’a i Amar’e. Nie ma akcji rozpisywanych dla mnie. Muszę sam pójść i walczyć o swoje.

Nic więc dziwnego, że jego prawie 9-letni pobyt w Phoenix skończył się medialnym dramatem. Jego potrzeba bycia docenianym była zbyt duża. Podobno impulsem, który kazał mu poprosić o transfer były słowa ówczesnego menadżera drużyny Steve’a Kerra, który miał mu powiedzieć, że w całej lidze jedynie Tim Duncan i Kevin Garnett zasługują na maksymalne kontrakty.

Był wrzesień 2007 roku, kiedy Marion wreszcie oficjalnie przyznał, że chce odejść z Suns. Kilka tygodni wcześniej jego wymagania finansowe miały pogrzebać pomysł wymiany, w ramach której w Phoenix wylądowałby Garnett. Sama idea tego transferu ubodła jednak jego ego.

Minęło kilka miesięcy, zanim Kerr znalazł satysfakcjonujące wyjście i porozumiał się z Miami w sprawie wymiany Mariona za Shaquille’a O’Neala. Dziś niewiele osób o tym pamięta, ale w tamtym czasie wyglądało to na świetny interes dla Heat. Marion miał dopiero 29 lat i potencjalnie kilka lat gry na wysokim poziomie przed sobą. Nigdy jednak miał już być tym samym graczem co w Phoenix.

I to również odcisnęło swoje piętno na tym, w jaki sposób oceniana jest jego kariera. Zaczęto patrzeć na niego jako na beneficjenta systemu ofensywnego Mike’a D’Antoniego i obecności Steve’a Nasha, zapominając, jak dobry był jeszcze przed ich przybyciem. Kolejna niefortunna narracja, która zaczęła odbierać mu jego zasługi?

W 2011 roku w czasie kampanii mistrzowskiej Mavericks pełnił rolę defensywnego stopera i mierzył się z Kevinami Durantami i LeBronami Jamesami tej ligi. Jego rola w sukcesie drużyny jest jednak zazwyczaj zapominana. To Dirk Nowitzki, Jason Terry i Tyson Chandler byli gwiazdami tamtego zespołu.

Może być więc tak, że Shawn Marion ma prawo być rozżalony i wierzyć w to, że zasługiwał na więcej. A może to tylko złudzenie i tę łątkę wiecznie niedocenianego przylepił sobie sam. Na to pytanie musicie odpowiedzieć sobie sami. Za kilka lat odpowiedzą też na nie osoby wybierające kandydatów do Galerii Sław. I wtedy prawdopodobnie raz jeszcze przeczytamy o tym, że Marion wyprzedził swoje czasy i ta liga nigdy nie rozumiała, jak dobrym jest graczem.

Marion zakończył niedawno karierę i mam wrażenie, że dołączy do tej olbrzymiej grupy fantastycznych graczy, których będziemy powoli zapominali. Tej grupy gwiazd z drugiego szeregu, którzy przypominani będą w postach na niszowych forach. I jest to przykra myśl, bo jakkolwiek ocenialibyśmy jego koszykarskie dziedzictwo, to Shawn Marion był częścią rewolucji. Prototypem silnego skrzydłowego nowych czasów. Ojcem chrzestnym Draymondów Greenów tej ligi. I to jest być może kolejny paradoks jego kariery, bo gdy przychodził do NBA pod koniec poprzedniego stulecia łatwiej było się spodziewać, że zapamiętamy go z powodu jego szalonych zdolności atletycznych. Ostatecznie kto w tamtych czasach przewidziałby, że 16 lat później gracze jego rozmiarów grać będą jako środkowi mistrzowskich drużyn?

Ewentualnie po prostu pamiętajmy o tym, że w 1999 roku podczas jednego ze spotkań preseason Kenny Smith ochrzcił Mariona ksywką The Matrix. I nie było w historii NBA wielu bardziej trafionych przezwisk.